Liczba mieszkańców Polski, którzy są narażeni na oddziaływanie odorów- niepożądanych, uciążliwych zapachów, stale rośnie. Skargi na odory wpływają m.in. do Rzecznika Praw Obywatelskich oraz Wojewódzkich Inspektoratów Ochrony Środowiska.
W artykule opublikowanym w dniu 31 lipca 2017 r. na stronach Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska czytamy, że „[…] organy Inspekcji Ochrony Środowiska w 2016 r. rozpatrzyły ponad 1 tysiąc skarg, które dotyczyły uciążliwości zapachowej. Najwięcej skarg dotyczyło m.in. eksploatacji oczyszczalni ścieków, wykorzystywania komunalnych osadów ściekowych w rolnictwie oraz nieprzestrzegania przepisów ustawy o nawozach i nawożeniu. Skargi dotyczyły ponadto: ferm zwierząt, zakładów przemysłowych, składowisk odpadów oraz sposobów postępowania z odpadami.”
Liczba skarg rozpatrywanych przez WIOŚ w zakresie zanieczyszczeń powietrza oraz uciążliwości zapachowej:
- 2010 r. – 1134 skarg z zakresu zanieczyszczenia powietrza, w tym 517 dotyczyło uciążliwości zapachowej (45,6 %)
- 2011 r. – 1316 skarg z zakresu zanieczyszczenia powietrza, w tym 738 dotyczyło uciążliwości zapachowej (56,1 %)
- 2012 r. – 1323 skarg z zakresu zanieczyszczenia powietrza, w tym 869 dotyczyło uciążliwości zapachowej (65,7 %)
- 2013 r. – 1342 skarg z zakresu zanieczyszczenia powietrza, w tym 1002 dotyczyło uciążliwości zapachowej (74,7 %)
- 2014 r. – 1477 skarg z zakresu zanieczyszczenia powietrza, w tym 841 dotyczyło uciążliwości zapachowej (56,9 %)
- 2015 r. – 1664 skarg z zakresu zanieczyszczenia powietrza, w tym 982 dotyczyło uciążliwości zapachowej (59 %)
Zestawienie skarg i wniosków rozpatrywanych przez Inspekcję Ochrony Środowiska w 2015 r. w podziale na województwa:
Przykłady istniejących praktyk
Przykłady dotyczą istniejących praktyk oraz ich różnic w politykach zarządzania. Zapobiegają uciążliwościom zapachowym w niektórych krajach i regionach przy uwzględnieniu różnych kryteriów. Przedstawia je ekspertyza profesora Leszka Woźnika z Politechniki Rzeszowskiej wykonana na zlecenie Kancelarii Senatu w listopadzie 2014 roku. Szczegóły przedstawia poniższa tabela:
* CEN- Europejski Komitet Normalizacyjny (fr. Comité Européen de Normalisation) to prywatne stowarzyszenie techniczne typu „non-profit”. Działa w ramach prawa belgijskiego z siedzibą w Brukseli. Członkami CEN są krajowe jednostki normalizacyjne państw Unii Europejskiej i Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (EFTA). Obecnie stowarzyszenie liczy 30 członków krajowych. Jednym z nich jest Polski Komitet Normalizacyjny (PKN), który uzyskał status pełnoprawnego członka 1 stycznia 2004 r.
Ponadto, w przywołanej wyżej ekspertyzie czytamy:
„ […] mimo, iż niektóre elementy standardów dotyczących zapachowej jakości powietrza są przedmiotem odpowiedniej dyrektywy Unii Europejskiej (2008/50/EC), jednak rozwiązania stosowane w poszczególnych krajach są podobne i bardzo często wynikają z przenoszenia przynajmniej niektórych zapisów normy EN 13725:2003: Jakość powietrza – oznaczanie stężenia zapachowego metodą olfaktometrii dynamicznej do stosownych regulacji prawnych. Najczęściej używane są takie same jednostki, natomiast zróżnicowanie dotyczy dopuszczalnych progów emisji lub immisji. Absolutnie dominującą, wykorzystywaną metodą oznaczania stężenia zapachowego jest metoda olfaktometrii dynamicznej.”
Co w Polsce?
Minister Środowiska w roku 2016 udzielił Głównemu Inspektorowi Ochrony Środowiska upoważnienia do opracowania projektu ustawy. Będzie ona regulować postępowanie mające na celu przeciwdziałanie odorom. Podstawowym założeniem ustawy – zwanej antyodorową – jest wyposażenie organów samorządu terytorialnego w instrumenty prawne, pozwalające na przeciwdziałanie uciążliwości zapachowej. Na zasadność uregulowania przepisów w zakresie ograniczenia uciążliwości odorów zwracał również uwagę Rzecznik Praw Obywatelskich. W swoim wystąpieniu z dnia 27 października 2016 r., kierowanym do Ministra Środowiska wskazał „[…] podkreślenia wymaga, że immisje odorowe są często tylko jednym z czynników niekorzystnie oddziaływujących na środowisko oraz komfort życia okolicznych mieszkańców. Analiza spraw wpływających do Biura RPO wskazuje, że organy ochrony środowiska nie posiadają instrumentów prawnych, za pomocą których mogłyby nakazać właścicielom […] zakładów oraz gospodarstw podjęcie działań redukujących lub eliminujących immisje zapachowe. Niejednokrotnie w odpowiedziach kierowanych na moje wystąpienia uzyskuję stanowisko, że w obecnym stanie prawnym nie ma możliwości przeprowadzenia kontroli w zakresie określenia uciążliwości zapachowych, w tym pomiarów kontrolnych emisji lub zapachowej jakości powietrza. Na skalę problemu dodatkowo wskazuje fakt, że część organów ochrony środowiska samodzielnie sygnalizuje konieczność wprowadzenia regulacji prawnych dotyczących immisji zapachowych Ministerstwu Środowiska […]. Ponadto problem ten jest przedmiotem działań podejmowanych przez organizacje pozarządowe”.
Wstępem do prac związanych z opracowaniem projektów ustawy dotyczącej uciążliwości zapachowej w Ministerstwie Środowiska był przygotowany Kodeks przeciwdziałania uciążliwości zapachowej. Ponadto w skład wstępu weszły ekspertyzy, m.in. „Lista substancji i związków chemicznych, które są przyczyną uciążliwości zapachowej”. Znalazł się tam również projekt ustawy o zapobieganiu uciążliwości zapachowej opracowany 10 lat temu w Głównym Inspektoracie Ochrony Środowiska. Jak czytamy w artykule na stronie Ministerstwa Środowiska „[…] w ramach dokumentu zestawiono przepisy prawne, które w sposób bezpośredni lub pośredni dotyczą problematyki uciążliwości zapachowej, a także zidentyfikowano źródła emisji substancji zapachowo czynnych oraz działania zaradcze dla głównych form działalności uciążliwych zapachowo, w tym przede wszystkim obiektów gospodarki odpadami, gospodarki wodno – ściekowej oraz obiektów hodowlanych”.
W połowie roku 2018 Ministerstwo Środowiska odebrało Głównemu Inspektoratowi Ochrony Środowiska zadanie opracowania projektu ustawy.
Terminy dalszego procedowania ustawy antyodorowej nie są w tej chwili znane, jednak perspektywa ostatnich lat pokazuje, iż należy ona do jednego z najdłużej procedowanych aktów prawnych.
Konkluzje BAT
Choć przepisy unijne nie regulują kwestii odorowych, które zdaniem UE powinny być regulowane lokalnie, to w ostatnich czasach pojawiają się przepisy sektorowe. Ich zadaniem jest wskazać standardy w tym zakresie.
Należą do nich Konkluzje BAT (Best Available Techniques), które określają wymogi najlepszych dostępnych technik.
I tak w Decyzji Wykonawczej Komisji (UE) 2016/902 z dnia 30 maja 2016 r. ustanawiającej konkluzje dotyczące najlepszych dostępnych technik (BAT) w odniesieniu do wspólnych systemów oczyszczania ścieków/gazów odlotowych i zarządzania nimi w sektorze chemicznym zgodnie z dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/75/UE czytamy, że ” […] w celu zapobiegania występowaniu emisji odorów lub, jeżeli jest to niemożliwe, ich ograniczenia, w ramach BAT należy opracować, wdrożyć i regularnie przeglądać plan zarządzania odorami, jako część systemu zarządzania środowiskowego, który obejmuje wszystkie następujące elementy: (i) protokół zawierający odpowiednie działania i harmonogram; (ii) protokół monitorowania odorów; (iii) protokół reagowania na stwierdzone przypadki wystąpienia odorów; (iv) program zapobiegania występowaniu odorów i ich ograniczania mający na celu określenie ich źródeł, pomiar/ oszacowanie narażenia na odory, określenie udziału poszczególnych źródeł, oraz wprowadzanie środków w zakresie zapobiegania lub ograniczania”.
Z kolei w Decyzji Wykonawczej Komisji (UE) 2017/302 z dnia 15 lutego 2017 r. ustanawiającej konkluzje dotyczące najlepszych dostępnych technik (BAT) w odniesieniu do intensywnego chowu drobiu lub świń zgodnie z dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/75/UE rozwija powyższą listę o następujący element: przegląd historycznych przypadków wystąpienia zapachów i środków zaradczych oraz upowszechnianie wiedzy na ten temat.
W dalszej części ww. Decyzji (BAT 13) wskazano m.in.: „W celu zapobiegania emisjom zapachów i ich skutkom lub, jeżeli jest to niemożliwe, ich ograniczenia w ramach BAT należy stosować kombinację następujących technik:
Jakie przedsięwzięcia?
Rodzaje przedsięwzięć, których działalność może zostać zakwalifikowana jako potencjalne źródło odorów zostały wymienione we wskazanym wyżej kodeksie. Należy przypuszczać, iż generalna klasyfikacja obiektów o szczególnej uciążliwości zapachowej zostanie w podobny sposób implementowana do projektowanej obecnie ustawy.
Grupy przedsięwzięć mogących stanowić źródło odorów:
Podsumowanie
Większość zakładów przemysłowych o profilu działalności wskazanym wyżej może niebawem zmagać się z problematyką ograniczenia uciążliwości związanych z generowaniem substancji złowonnych. Można to stwierdzić patrząc na przygotowywane przepisy prawa, które zostaną zawarte w ustawie antyodorowej. Coraz wyższa świadomość społeczna oraz próby egzekwowania przez społeczności lokalne swoich praw są popierane coraz częściej orzecznictwem sądowoadministracyjnym. Stanowią one z pewnością sygnał potrzeby regulacji prawnej w zakresie uciążliwości zapachowej oraz poszukiwania rozwiązań w tym zakresie. Pewnym jest, że problem ten będzie wpływał na rozwój wielu przedsięwzięć, których realizacja wymagać będzie sporządzenia miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego.
Niezależnie od profilu produkcji oraz wielkości istniejącego zakładu, wyzwania związane z ograniczeniem odorów stanowić będą wyzwanie podobne do wynikających z ustawy o efektywności energetycznej. W obu przypadkach przedsiębiorstwo winno podjąć działania zmierzające do wykazania pewnych ograniczeń, czy to w energochłonności, czy oddziaływaniu negatywnych zapachów. Z całą pewnością w obu przypadkach należy zdać się na doświadczenia z innych krajów UE oraz szeroką paletę technologii w tym zakresie. Z roku na rok oferuje nam ona coraz nowsze systemy i technologie. Technologie te pozwalają nie tyle maskować i perfumować uciążliwości zapachowe, ale przede wszystkim skutecznie je neutralizować.
